W czwartek 15 czerwca 2023 obchodziliśmy zakończenie dawnej “oktawy” Uroczystości Bożego Ciała.
Tego dnia w naszej parafii Mszę Świętą o godzinie 18:00 celebrował ks. kan. mgr lic. Tadeusz Kryński, który wygłosił też okolicznościową homilię. Po Eucharystii przy wystawionym Najświętszym Sakramencie odśpiewaliśmy nieszpory eucharystyczne, którym przewodniczył ks. mgr Grzegorz Konopacki. Następnie odmówiliśmy Litanię do Serca Pana Jezusa i udaliśmy się z procesją teoforyczną wokół kościoła, później miało miejsce błogosławieństwo wianków i dzieci. Po modlitwach w świątyni wszyscy wierni zostali przez księdza proboszcza zaproszeni pod plebanię na lody.
Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej nazywana w tradycji ludowej Bożym Ciałem obchodzona jest w Polsce w czwartek po Uroczystości Trójcy Przenajświętszej. Dawniej obchodzono także oktawę tej uroczystości. Liturgiczny termin “oktawa” (słowo to możemy spotkać też m. in. w terminologii muzycznej) pochodzi od łacińskiego wyrażenia „dies octava”, czyli „dzień ósmy”. Jest to przedłużenie obchodów danej uroczystości na cały następujący po niej tydzień. Pierwszym dniem każdej liturgicznej oktawy jest sama uroczystość.
W kalendarzu liturgicznym od prawie 70 lat nie istnieje oktawa Bożego Ciała, jednak zachowywane są związane z nią polskie tradycje. “Oktawa” ta istnieje zwyczajowo i polega organizowaniu procesji teoforycznych w dniach pomiędzy uroczystościami Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej oraz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Każdy dzień w tym tygodniu obchodzi się jako tak jakby “małe Boże Ciało”, a jeśli nie przypadają wówczas święta i nie obchodzi się wspomnień świętych to Msze Świętą można sprawować jako wotywną z formularzy o Najświętszej Eucharystii lub o Jezusie Chrystusie Najwyższym i Wiecznym Kapłanie, tak jak miało to miejsce w naszej parafii.
W pierwszych wiekach Kościoła sakramentu chrztu, na ogół razem z Komunią i bierzmowaniem, udzielano katechumenom tylko podczas Wigilii Paschalnej. Po przyjęciu sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego konieczne było wprowadzenie (mistagogia) w pełniejsze rozumienie tajemnicy zbawienia, co dokonywało się właśnie w oktawie. W ten sposób już w III wieku powstała Oktawa Wielkanocna – przez 7 dni po chrzcie odbywały się nabożeństwa i katechezy dla nowo ochrzczonych dorosłych. Biały tydzień jaki ma miejsce współcześnie po przyjętej po raz pierwszy Komunii Świętej jest również odwołaniem się do tej tradycji. Z biegiem czasu wielka liczba nawracających się osób doprowadziła do tego, że w ciągu roku wyznaczano kolejne dni na uroczyste przyjęcie chrztu. Takim dniem stała się również noc przed Zesłaniem Ducha Świętego. Stąd pojawiały się kolejne oktawy.
Jeszcze na początku XX wieku w ciągu roku liturgicznego było kilkanaście oktaw różnych świąt, między innymi Bożego Ciała lub Serca Pana Jezusa, które istniały do 1955 roku. Wówczas to Papież Pius XII wydał dekret (Decretum generale de rubricis ad simpliciorem formama redigendis) w myśl którego pozostały jedynie trzy oktawy: Bożego Narodzenia, Wielkanocy i Zesłania Ducha Świętego. W wyniku posoborowej odnowy liturgicznej w 1969 roku zniesiono także oktawę Uroczystości Zesłania Ducha Świętego, pozostawiając tylko dwie.
Na prośbę Episkopatu Polski i za zgodą Stolicy Apostolskiej w naszym kraju został zachowano zwyczaj obchodzenia dawnej oktawy Bożego Ciała. Aktualnie sprawę tę reguluje instrukcja Episkopatu Polski z dnia 11 marca 1987 roku pt. „O kulcie tajemnicy Eucharystycznej poza Mszą świętą”. Punkt 14 tej instrukcji brzmi: ” … Należy również zachować procesje odprawiane przez 8 dni po uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa oraz procesję w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa tam, gdzie jest taki zwyczaj. Dzieci, które w danym roku przystąpiły do pierwszej Komunii św., powinny w tych procesjach uczestniczyć w zorganizowanej grupie. “
Warto wiedzieć, że jedynie Oktawa Uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego powoduje, że na mocy samego prawa w piątek po Wielkanocy, katolików w Polsce nie obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Jest tak dlatego, że każdy dzień oktawy wielkanocnej ma rangę uroczystości. Podobnie na mocy prawa wstrzemięźliwość nie obowiązuje w przypadku, gdyby jakaś uroczystość przypadła w piątek, jak np. Uroczystość Narodzenia Pańskiego (25 grudnia) lub Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa (która zawsze przypada w piątek). We wszystkie pozostałe piątki w ciągu roku niezachowywanie wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych wymaga dyspensy udzielonej przez biskupa lub proboszcza.
Dni Oktawy Wielkanocnej (inaczej Paschalnej) są tak ważne w liturgii, że nie obchodzi się wówczas żadnych wspomnień, świąt, czy nawet innych uroczystości. Dlatego też czasem zdarza się, że ze wględu na Wielkanoc, która jest uroczystością ruchomą, Uroczystość Zwiastowania Pańskiego (25 marca) lub Uroczystość Świętego Wojciecha (23 kwietnia) obchodzona jest w innym terminie, już po oktawie.
Tekst i zdjęcia: ks. dr Piotr Karwowski
Views: 64