KOŚCIOŁY PARAFIALNE W CIECHANOWCU I OBRAZ MATKI BOŻEJ CIECHANOWIECKIEJ
Ciechanowiecka parafia powstała przed 1429 rokiem. Pierwszy drewniany kościół parafialny nosił wezwanie Świętego Stanisława – Biskupa i Męczennika. W kościele tym była kaplica grobowa rodu Kiszków. Z 1446 roku pochodzi informacja o szkole parafialnej w Ciechanowcu, co pośrednio dowodzi istnienia kościoła. W 1617 roku wzniesiono drugi drewniany kościół już pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej. Spłonął on wiosną 1657 roku podczas tzw. „potopu szwedzkiego”. Dnia 10 listopada 1617 roku J. E. Andrzej Lipski – biskup łucki odnowił fundację parafii. Kolejny (trzeci) drewniany kościół w Ciechanowcu ufundowano w 1696 roku.
Obecny (czwarty) murowany kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej zbudowano w latach 1732-1737, przy tzw. „końskim targu”, dzięki fundacji przedstawicieli rodu Ossolińskich. Projektantem barokowej świątyni był prawdopodobnie franciszkanin reformowany Mateusz Osiecki z Bociek, a budowniczym Jan Krzysztof Adrian Kluk – ojciec księdza Krzysztofa Kluka. Poświęcenia kościoła (według dawnej terminologii konsekracji) dokonał dnia 26 lipca 1739 roku J. E. Andrzej Stanisław Kostka Załuski – biskup łucki w latach 1736-1739.
Kościół jest orientowany, czyli mający prezbiterium skierowane na wschód. Dziewięć ufundowanych w 1737 roku ołtarzy nadało wnętrzu świątyni późnobarokowy wystrój. Do nawy głównej po bokach przylegają połączone kaplice z ołtarzami, a od przodu półkoliście zamknięte prezbiterium, prawie równe wysokością nawie. Dwukondygnacyjną fasadę, z szerokimi występami muru przy wejściu, opinają pilastry toskańskie. Fronton wieńczy kamienna rzeźba Świętej Katarzyny. Na kalenicy dachu nad nawą wznosi się barokowa sygnaturka. Nawę główną i prezbiterium przykrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe na zdwojonych gurtach, a kaplice sklepienie żaglaste.
Wewnątrz kościoła oprócz dziewięciu barokowych ołtarzy z XVIII wieku znajdują się: rokokowa ambona ścienna (odnowiona w 2023 roku), barokowa chrzcielnica (obok ołtarza z figurą Chrystusa) z około 1750 roku, na chórze dwunastogłosowe organy z 1911 roku, klasycystyczne epitafium z marmurowym popiersiem ks. Krzysztofa Kluka z 1848 roku (autor Jakub Tatarkiewicz), okolicznościowe tablice (m. in. z listą ciechanowieckich proboszczów), obrazy z okresu od XVII do XIX wieku, marmurowa posadzka z 1970 roku.
Kościół parafialny wielokrotnie na przestrzeni lat był uszkadzany w wyniku działań wojennych i remontowany. Kościół otacza czworoboczne ogrodzenie z bramą, którego naroża od frontu zajmują dwie jednokondygnacyjne dzwonnice, zaś z tyłu dawna kostnica. W jednym z bocznych ołtarzy, w pobliżu ołtarza głównego, w XVIII wieku umieszczono obraz Matki Bożej Ciechanowieckiej. W 1749 roku Stolica Apostolska nadała kościołowi odpust związany z Uroczystością Trójcy Przenajświętszej.
Plac przed kościołem, funkcjonujący jako parking, nosi obecnie imię najsławniejszego z tutejszych plebanów, a mianowicie żyjącego w latach 1739-1796 Księdza Krzysztofa Kluka, który był proboszczem ciechanowieckim od 1770 do 1796 roku. Przy placu tym znajdują się: budynek dawnego szpitala i klasztoru szarytek ufundowany w 1789 roku, domek parafialny z 1958 roku, naprzeciw kościoła murowana plebania z przełomu XIX i XX wieku, na środku placu neogotycka figura Świętego Floriana z 1849 roku, a jeszcze w obrębie przykościelnego muru klasycystyczny pomnik ks. Jana Krzysztofa Kluka dłuta Jakuba Tatarkiewicza – odsłonięty dnia 25 kwietnia 1850 roku i pomnik upamiętniający rocznicę wydania przez cesarza rzymskiego Konstantyna Wielkiego edyktu mediolańskiego w 313 roku. Edykt ten nie uczynił chrześcijaństwa jedyną religią państwową jak często błędnie się mniema, ale pozwalał chrześcijanom na swobodę kultu i posiadanie praw równym wyznawcom politeistycznych religii pogańskich.
Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus zajmuje szczególne miejsce w sercach wiernych parafii Ciechanowiec. Obraz znajdował się w pierwszym drewnianym ciechanowieckim kościele już od początków XVII wieku. Współcześnie od 2008 roku jest okryty nową srebrną sukienką. Cechami charakterystycznymi wizerunku jest to, że Maryja trzyma kwiat (biała róża bez kolców), zaś Jezus szczygła (ptak). Pojawienie się ikony w kościele parafialnym, datowane na początek XVII wieku, było reakcją na szerzący się na Podlasiu protestantyzm (kalwinizm i arianizm). Protestanci odmawiali czci Maryi i innym świętym, przez co każdy przejaw katolickiego kultu maryjnego stawał się jednocześnie formą hamowania wpływów reformacji.
Obraz został namalowany przez nieznanego artystę na płótnie o wymiarach 96,5 cm wysokości i 76,5 cm szerokości. Walory artystyczne obrazu pokazują, że jego twórca należał do szkoły ludowej reprezentującej wysoki poziom malarski i teologiczny. Prawdopodobnie jego fundatorem był Mikołaj Kiszka herbu Dąbrowa (żyjący w latach 1565-1620), który od 1588 roku do śmierci pełnił funkcję starosty drohickiego. To on w 1617 roku zbudował drugi drewniany kościół w Ciechanowcu pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej.
W okresie potopu szwedzkiego kościół parafialny został spalony. Dzięki Bożej Opatrzności obraz Maryi z Dzieciątkiem ocalał z pożaru. Kolejny drewniany kościół w Ciechanowcu zbudowano w 1696 roku z fundacji Marianny Oborskiej. Wówczas obraz Matki Bożej został umieszczony w bocznym „ołtarzu mniejszym Najświętszej Panny”, w pobliżu ołtarza głównego.
W tym miejscu obraz wisiał, aż do połowy XIX wieku. Około 1851 roku został usunięty z pierwszego bocznego ołtarza i powieszony w głębi kościoła na przedostatnim prawym filarze, patrząc od strony głównego wejścia do świątyni. Jego dotychczasowe miejsce zajął obraz Matki Bożej Ostrobramskiej. Stało się to podczas remontu świątyni w 1851 roku po wielkiej burzy, jaka nawiedziła Ciechanowiec w grudniu 1850 roku. Obraz Matki Bożej Ciechanowieckiej wisiał na przedostatnim filarze przez ponad półtora wieku.
Dopiero jesienią 2008 roku przeniesiono obraz na dawne, zaszczytne miejsce. Obecnie wizerunek Najświętszej Maryi Panny Ostrobramskiej służy do zasłaniania obrazu Matki Bożej Ciechanowieckiej. Aktu koronacji ciechanowieckiego obrazu na prawie diecezjalnym dokonał J. E. Antoni Pacyfik Dydycz – biskup drohiczyński w latach 1994-2014. Koronacja miała miejsce dnia 23 maja 2009 roku o godzinie 16:00.
Wyrazem czci, jaką cieszył się w przeszłości obraz Matki Bożej Ciechanowieckiej były między innymi liczne wota i sukienki, w które „ubierano” Jezusa i Maryję oraz ceremonia odsłonięcia i zasłonięcia obrazu. Współcześnie parafianie i goście Sanktuarium ofiarowują intencje mszalne za przyczyną Matki Bożej Ciechanowieckiej prosząc o potrzebne łaski dla siebie i najbliższych oraz zapalają wotywne świecie, zarówno w klasycznej formie woskowej jak i nowoczesnej elektrycznej. W każdą pierwszą sobotę miesiąca o godzinie 7:00 celebrowana jest Eucharystia w intencjach zbiorowych do Boga przez przyczynę Matki Bożej Ciechanowieckiej.
na podstawie dostępnych źródeł opracował ks. dr Piotr Karwowski
A. D. 2023
z Jacek Żabicki, “Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia”, Warszawa 2010
Ciechanowiec – gm., pow. Wysokie Mazowieckie. W XIII w. okolice Ciechanowca należały do Mazowsza, a od 1366 do Litwy. Osada na lewym brzegu Nurca była lokowana w końcu XIV w., a prawo miejskie nadał jej wielki książę litewski Witold przed 1429. Miasto powstało na drodze handlowej z ziem litewsko-ruskich na Mazowsze. Na pocz. XVI w. właściciel Ciechanowca Piotr Kiszka zbudował zamek (spalony w 1915), w 1520 w mieście powstała komora celna. W XVI w. wyodrębniły się dwa organizmy miejskie: lewobrzeżne Stare Miasto oraz prawobrzeżne Nowe Miasto. Odtąd funkcjonowały dwa miasta mające różnych właścicieli. W 1580 Stare Miasto miało 275 domów, a Nowe Miasto jedynie 58. Podczas najazdu szwedzkiego zamek Kiszków został zburzony, znacznych zniszczeń doznały oba miasta. W XVII w. zaczęli się tu osiedlać Żydzi. Pod koniec XVIII w. Stary Ciechanowiec był jednym z największych miast Podlasia – miał podłużny rynek otoczony zabudową, szpital, farę i cerkiew greckokatolicką, ok. ok. 300 domów, odbudowany zamek (stał się siedzibą Ossolińskich) i ogród botaniczny (założony przez botanika ks. Jana Krzysztofa Kluka, 1739-1796, od. 1770 miejscowego proboszcza). W 1807 został włączony do Rosji, a prawobrzeżny Nowy Ciechanowiec do Księstwa Warszawskiego (od 1815 Królestwa Polskiego). Wysokie cło ustanowione przez Rosję po upadku powstania listopadowego zahamowało eksport wyrobów włókienniczych z Królestwa Polskiego, dlatego z inicjatywy Ciecierskich, właścicieli Starego Miasta, powstało kilka manufaktur włókienniczych oraz kolonia niemieckich rzemieślników. W niedługim czasie ta część Ciechanowca przekształciła się w spory ośrodek przemysłowy, z działającymi kilkoma fabrykami i licznymi warsztatami rzemieślniczymi, w którym zaczęto wznosić murowane domy. Prawobrzeżny Ciechanowiec spadł do rangi ośrodka rolniczego i utracił prawa miejskie w 1870. Przed II wojną światową obydwa ośrodki połączono w jeden organizm miejski. Podczas eksterminacji Niemcy dokonali eksterminacji licznie mieszkających tu Żydów. Ośrodkiem rozplanowania lewobrzeżnego Ciechanowca jest wydłużony prostokątny rynek, a prawobrzeżnego – trójkątny plac (dawny rynek). Zachowało się sporo domów mieszkalnych z końca XIX i pocz. XX w.
Kościół parafialny pw. Trójcy Przenajświętszej. Parafia powstała przed 1429. Obecny kościół murowany zbudowano w latach 1732-1737, dzięki fundacji Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, podskarbiego wielkiego koronnego. Był kilkakrotnie restaurowany. Jest orientowany, barokowy. Do nawy głównej przylegają rzędy połączonych niskich kaplic po bokach i półkoliście zamknięte prezbiterium z aneksami. Dwukondygnacyjną fasadę, z szerokimi występami muru przy wejściu, opinają pilastry toskańskie. Wieńczy ją fronton wyłamany, z kamienną rzeźbą św. Katarzyny w szczycie. Na kalenicy dachu nad nawą wznosi się barokowa sygnaturka. Nawę główną i prezbiterium przekrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe na zdwojonych gurtach, a kaplice sklepienie żaglaste. Wewnątrz znajdują się: późnobarokowy przestrzenny ołtarz główny sprzed 1777, barokowe ołtarze boczne z XVIII w., rokokowa ambona z ok. 1750, barokowa chrzcielnica z 2. ćw. XVIII w., obrazy z okresu od XVII do XIX w., m. in. ks. Jana Krzysztofa Kluka z 1848. Kościół otacza czworoboczne ogrodzenie z bramą, którego naroża zajmują dwie jednokondygnacyjne dzwonnice od frontu i dwie kostnice od tyłu, z lat 1737-1739.Na placu przykościelnym znajdują się klasycystyczny pomnik ks. Jana Krzysztofa Kluka z 1847 dłuta Jakuba Tatarkiewicza i neogotycka figura św. Floriana z 1849. W pobliżu kościoła stoi murowana plebania z 1887.
Cerkiew parafialna pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, prawosławna (ul. Mickiewicza 32). Była wzniesiona w 1875 na miejscu istniejącej wcześniej cerkwi unickiej. Jest murowana, wzniesiona na planie kwadratu, z absydą przylegającą od zachodu i prostokątnym przedsionkiem od wschodu, nad którym wznosi się ośmioboczna wieża-dzwonnica. Czterospadowy dach nad korpusem wieńczy cebulasta kopułka.
Kaplica grobowa Szczuków, cmentarna (ul. Sienkiewicza). Była wzniesiona ok. 1842 z inicjatywy Artura Ignacego Szczuki. Jest klasycystyczna, murowana, na planie krzyża greckiego, z kryptą. Elewacje opinają uproszczone pilastry i wieńczą trójkątne szczyty.
Dawna synagoga (ul. Mostowa 6). Została zbudowana w końcu XIX w. Murowana, wzniesiona na planie prostokąta. Po 1945 była wykorzystywana jako magazyn. [Obecnie odrestaurowana służy jako budynek Ciechanowieckiego Ośrodka Kultury i Sportu]
Budynek szpitala (pl. ks. Kluka 4). Ufundowała go Teresa z Lanckorońskich Ossolińska, starościna nurska, właścicielka lewobrzeżnej części miasta, dla Sióstr Miłosierdzia (szarytek). Został wzniesiony w latach 1785-1788. W 1809 i 1827 był uszkadzany przez pożary. Władze carskie skasowały szpital w 1842, a zakonnice opuściły miasto w 1864. Budynek został ponownie spalony w 1915, po odbudowie w 1925 mieścił magistrat. Po zniszczeniu po II wojnie światowej odrestaurowany (z przekształceniem wnętrz) w latach 1954-1960. Mieści szpital. Jest murowany o charakterze klasycystycznym, czworoboczny, dwupiętrowy, o dziewięciu osiach. Przy elewacji wschodniej stoi klasycystyczna brama wjazdowa.
Dawny zespół pałacowo-parkowy (ul. Pałacowa 5), położony na prawym brzegu Nurca. W pałacu mieści się Muzeum Rolnictwa im. Krzysztofa Kluka. W parku pałacowym powstał skansen wiejskiego budownictwa drewnianego Podlasia i pogranicza mazowieckiego (Dział Budownictwa Ludowego). Znajdują się tu m. in.: dwór myśliwski z 1858 z Siemion, chata dworkowa z ok. 1840 z Zaręb k. Siemiatycz, rozmaite typy chałup wiejskich, budynków gospodarczych, w tym lamusy z Rudy Mazowieckiej i Rudki, wzniesione w 2. poł. XVIII w., spichlerz z XVIII w. z Olszy k. Dąbrowy Białostockiej:
– pałac. Istniejący dwór od poł. XV w. stanowił ośrodek prawobrzeżnej części dóbr ciechanowieckich. Obecny pałac zbudowano ok. 1875 dla rodziny Starzeńskich wg proj. Juliana Ankiewicza. Spalony w 1941, został odbudowany w latach 1966-1969 z adaptacją na cele muzealne. jest neorenesansowy, wzniesiony na planie zbliżonym do litery „E”, o asymetrycznej bryle. Część środkowa, z obustronnym ryzalitem, i południowa są piętrowe, pozostałe części zaś parterowe,
– oficyna. Była zbudowana zapewne ok. 1860. Jest murowana, nawiązująca stylistycznie do neorenesansowej willi toskańskiej, o nieregularnej bryle, parterowa z niskim mezaninem (półpiętrem) oraz piętrowym ryzalitem w północno-wschodnim narożniku. Przylegający do niej dziedziniec otacza wysoki otynkowany mur podzielony wnękami, z cylindrycznymi basztami w narożnikach,
– stajnia i wozownia. Zostały wzniesione w 1866. Usytuowane są po bokach bramy wjazdowej do zespołu. Stajnia jest zbudowana na rzucie podkowy, a wozownia, parterowa z mieszkalnym poddaszem, na rzucie prostokąta,
– młyn wodny. Był zbudowany w 2. poł. XIX w. Jest drewniany, z piętrową częścią mieszkalną.
Odsłony: 120